مقدمه: چرا فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه اهمیت دارد؟
شانه یکی از پیچیده‌ترین و پرتحرک‌ترین مفاصل بدن است که در بسیاری از فعالیت‌های روزمره و ورزشی نقش حیاتی دارد. بعد از جراحی شانه – به‌ویژه جراحی‌هایی مانند آرتروسکوپی، ترمیم تاندون یا تعویض شانه – بی‌توجهی به روند توان‌بخشی می‌تواند باعث محدودیت حرکتی، درد مزمن یا حتی بازگشت آسیب شود.
فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه، فراتر از چند تمرین ساده است. این فرآیند یک برنامه درمانی علمی و مرحله‌به‌مرحله است که با هدف کاهش درد، پیشگیری از خشکی مفصل، بازگشت تدریجی دامنه حرکتی و تقویت عضلات اطراف شانه طراحی می‌شود.
متخصصان فیزیوتراپی با در نظر گرفتن نوع جراحی، وضعیت عمومی بیمار و شدت آسیب، بهترین تکنیک‌ها را انتخاب می‌کنند تا روند بهبودی سریع‌تر و ایمن‌تر طی شود. بنابراین اگر به تازگی جراحی شانه انجام داده‌اید یا در آستانه جراحی هستید، آگاهی از اهمیت و مراحل فیزیوتراپی می‌تواند مسیر بازگشت شما به فعالیت‌های عادی را هموارتر کند.
انواع جراحی‌های شانه و نقش فیزیوتراپی بعد از هرکدام
عمل‌های جراحی شانه بسته به نوع آسیب و شدت آن متفاوت هستند. هر کدام از این جراحی‌ها اهداف درمانی مشخصی دارند و روند فیزیوتراپی پس از آن‌ها نیز باید متناسب با نیاز بیمار طراحی شود. در ادامه، رایج‌ترین جراحی‌های شانه و نقش فیزیوتراپی در بهبودی هرکدام را توضیح می‌دهیم:
آرتروسکوپی شانه
یکی از شایع‌ترین روش‌های جراحی شانه است که برای درمان آسیب‌های بافت نرم، پارگی‌های جزئی تاندون یا شست‌وشوی فضای مفصل انجام می‌شود. فیزیوتراپی بعد از آرتروسکوپی شانه به بیمار کمک می‌کند تا بدون فشار اضافه، حرکات اولیه مفصل را بازیابد، ورم و التهاب کاهش یابد و عضلات اطراف مفصل تقویت شوند.
ترمیم تاندون روتاتور کاف
پارگی روتاتور کاف (گروهی از تاندون‌ها و عضلات اطراف شانه) یکی از دلایل رایج درد و محدودیت حرکتی شانه است. بعد از جراحی ترمیم این تاندون‌ها، فیزیوتراپی نقش حیاتی در جلوگیری از چسبندگی بافت، بازگرداندن دامنه حرکتی و بازتوانی عضلات دارد.
تعویض مفصل شانه
در برخی موارد، به‌ویژه در بیماران مسن یا مبتلا به آرتروز شدید، تعویض کامل یا نیمه‌کامل مفصل شانه انجام می‌شود. در این حالت، فیزیوتراپی کمک می‌کند تا بیمار استفاده ایمن و تدریجی از مفصل جدید را یاد بگیرد، عضلات ضعیف‌شده را تقویت کند و کیفیت زندگی خود را باز یابد.
جراحی دررفتگی یا بی‌ثباتی شانه
افرادی که دچار دررفتگی مکرر شانه هستند، ممکن است نیاز به جراحی تثبیت مفصل داشته باشند. در این موارد، فیزیوتراپی کمک می‌کند تا ساختارهای نگهدارنده شانه تقویت شوند و از آسیب مجدد جلوگیری شود.
در مجموع، نوع جراحی مشخص می‌کند که برنامه فیزیوتراپی چطور طراحی و اجرا شود. همه موارد، همکاری منظم بیمار با تیم درمانی، کلید بازگشت موفق به فعالیت‌های روزمره و ورزشی خواهد بود.
مطالعه بیشتر: “بهترین دکتر فیزیوتراپی کرج“
اهداف اصلی فیزیوتراپی بعد از عمل آرتروسکوپی شانه
آرتروسکوپی شانه یکی از کم‌تهاجمی‌ترین روش‌های جراحی برای درمان آسیب‌های شانه است، اما همین جراحی ساده اگر با برنامه فیزیوتراپی مناسب همراه نباشد، می‌تواند منجر به محدودیت حرکتی یا بازگشت آسیب شود.
اهداف اصلی فیزیوتراپی بعد از آرتروسکوپی شانه شامل چند بخش کلیدی است:
کاهش درد و التهاب: اولین هدف کنترل درد و کاهش ورم با کمک تکنیک‌های درمانی مانند سرما درمانی، تحریک الکتریکی یا روش‌های دستی است.
بازگرداندن دامنه حرکتی: در هفته‌های ابتدایی تمرکز فیزیوتراپیست بر باز کردن تدریجی دامنه حرکتی مفصل بدون ایجاد فشار اضافه است.
تقویت عضلات اطراف شانه: عضلات شانه بعد از جراحی به دلیل بی‌حرکتی تضعیف می‌شوند. فیزیوتراپی کمک می‌کند این عضلات به‌طور تدریجی و ایمن تقویت شوند.
بازگشت عملکرد طبیعی: هدف نهایی بازگرداندن بیمار به سطح فعالیت‌های عادی روزمره یا ورزشی است، بدون اینکه مفصل دوباره آسیب ببیند.
یک برنامه اصولی فیزیوتراپی باعث می‌شود بیمار از عوارضی مانند چسبندگی بافت یا خشکی مفصل در امان بماند و شانه عملکرد طبیعی خود را بازیابد.
مراحل فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه (هفته به هفته)
روند فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه معمولاً چند مرحله مشخص دارد که با توجه به نوع عمل، شرایط بدنی و نظر پزشک ممکن است کمی تغییر کند. در این بخش یک نقشه کلی از مراحل بهبودی ارائه می‌شود.
مرحله اول: هفته‌های ۱ تا ۴
در این بازه تمرکز اصلی روی کاهش درد، کنترل التهاب و جلوگیری از خشکی مفصل است. حرکات پاسیو (غیرفعال) توسط فیزیوتراپیست انجام می‌شود تا مفصل شانه به‌تدریج بدون فشار اضافه باز شود.
مرحله دوم: هفته‌های ۴ تا ۸
حرکات فعال آرام آرام شروع می‌شود. بیمار یاد می‌گیرد خودش دامنه حرکتی را افزایش دهد و تمرین‌های سبک برای عضلات اطراف شانه انجام دهد. در این دوره باید مراقب بود فشار زیادی به تاندون‌ها وارد نشود، به‌خصوص اگر علت جراحی پارگی تاندون شانه بوده است.
مرحله سوم: هفته‌های ۸ تا ۱۲
تمرکز اصلی این مرحله، تقویت عضلات و تثبیت مفصل شانه است. تمرین‌های مقاومتی سبک با کش‌های ورزشی یا وزنه‌های سبک اضافه می‌شود تا قدرت عضلات افزایش پیدا کند.
مرحله چهارم: بعد از ۱۲ هفته
در این مقطع بیمار می‌تواند با نظر فیزیوتراپیست و جراح، فعالیت‌های ورزشی یا شغلی را به‌تدریج شروع کند. هدف این است که عملکرد طبیعی شانه بازگردد و احتمال بازگشت آسیب به حداقل برسد.
برنامه دقیق تمرینات و پیشرفت مراحل باید حتماً زیر نظر متخصص انجام شود، به‌ویژه در مواردی که علت جراحی پارگی تاندون شانه بوده است، چون این نوع آسیب حساسیت بیشتری دارد و نیاز به مراقبت ویژه دارد.
مطالعه بیشتر: “فیزیوتراپ خانم در کرج“
تکنیک‌های رایج مورد استفاده در فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه
در فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه از ترکیبی از تکنیک‌های درمانی استفاده می‌شود تا روند بهبودی کامل و اصولی طی شود. انتخاب روش‌های درمانی به نوع جراحی، وضعیت عمومی بیمار و میزان آسیب‌دیدگی بستگی دارد.
تمرینات حرکتی و کششی
یکی از پایه‌ای‌ترین روش‌ها، تمرینات حرکتی کنترل‌شده است که به افزایش دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کند. این تمرینات از حرکات پسیو در هفته‌های ابتدایی شروع می‌شود و کم‌کم به حرکات فعال و مقاومتی پیشرفت می‌کند.
درمان‌های دستی (منوال تراپی)
در بسیاری از موارد، فیزیوتراپیست از تکنیک‌های دستی برای کاهش گرفتگی عضلات، آزادسازی بافت نرم و بهبود حرکت مفصل استفاده می‌کند. این روش کمک می‌کند چسبندگی بافتی ایجاد نشود و حرکت مفصل روان‌تر باشد.
الکتروتراپی
تحریک الکتریکی عضلات یا استفاده از دستگاه‌های مخصوص برای کاهش درد و التهاب در برخی بیماران مفید است. این روش به کاهش درد بعد از جراحی کمک می‌کند و شرایط را برای شروع تمرینات فعال فراهم می‌کند.
تکنیک‌های تمرینات تقویتی
بعد از دوره اولیه، تمرکز اصلی روی تقویت عضلات اطراف شانه است. استفاده از کش‌های مقاومتی، توپ درمانی یا وزنه‌های سبک زیر نظر فیزیوتراپیست انجام می‌شود تا عضلات تضعیف‌شده دوباره قدرت کافی پیدا کنند.
آموزش وضعیت‌های درست بدن
آموزش نحوه صحیح نشستن، خوابیدن و انجام فعالیت‌های روزمره بخش مهمی از برنامه درمانی است. این موضوع به‌خصوص برای بیمارانی که به دلیل پارگی تاندون شانه جراحی شده‌اند، اهمیت زیادی دارد تا از وارد شدن فشار اضافی به تاندون‌ها جلوگیری شود.
ترکیب درست این تکنیک‌ها با یک برنامه منظم و اختصاصی باعث می‌شود مفصل شانه بهترین عملکرد خود را بازیابد و احتمال عود آسیب به حداقل برسد.
مراقبت‌های خانگی و نکات مهم در طول درمان
رعایت نکات ساده در خانه نقش زیادی در موفقیت فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه دارد. بسیاری از بیماران تصور می‌کنند فقط جلسات فیزیوتراپی کافی است، اما بخش مهمی از روند بهبودی به مراقبت‌های خانگی بستگی دارد.
استفاده صحیح از آتل یا اسلینگ
در هفته‌های ابتدایی پس از عمل، استفاده از اسلینگ یا آتل برای ثابت نگه‌داشتن شانه ضروری است. اما باید طبق دستور پزشک و فیزیوتراپیست از آن استفاده کنید تا از خشکی مفصل یا ضعف بیش از حد عضلات جلوگیری شود.
رعایت محدودیت‌های حرکتی
بسیاری از بیماران تمایل دارند خیلی زود دست خود را حرکت دهند، اما انجام حرکات خارج از برنامه می‌تواند روند ترمیم را مختل کند؛ به‌خصوص در مواردی که علت عمل، پارگی تاندون شانه بوده است.
یخ‌درمانی و کنترل التهاب
استفاده از کمپرس سرد در روزهای اول بعد از جراحی کمک زیادی به کاهش ورم و درد می‌کند. یخ را حتماً با یک پارچه نازک روی محل جراحی قرار دهید و بیش از ۱۵ دقیقه از آن استفاده نکنید.
انجام تمرینات خانگی توصیه‌شده
تمریناتی که فیزیوتراپیست آموزش می‌دهد باید دقیقاً مطابق دستور انجام شود. استمرار در تمرینات روزانه تأثیر زیادی در بازیابی حرکت شانه دارد.
رعایت اصول خوابیدن و نشستن
در دوران نقاهت بهتر است هنگام خوابیدن شانه عمل‌شده روی بالش اضافی کمی بالاتر قرار گیرد. همچنین استفاده از صندلی با تکیه‌گاه مناسب توصیه می‌شود.
اگر در طول درمان احساس درد شدید، ورم غیرعادی یا محدودیت حرکتی غیرمنتظره داشتید، حتماً با پزشک یا فیزیوتراپیست مشورت کنید.
مطالعه بیشتر: “فوق تخصص فیزیوتراپی در کرج“
چه زمانی باید به فیزیوتراپیست مراجعه کرد؟
یکی از رایج‌ترین سوالات بیماران این است که بهترین زمان برای شروع فیزیوتراپی بعد از جراحی شانه چه موقع است. پاسخ به این سوال کاملاً به نوع جراحی و نظر پزشک بستگی دارد، اما چند نکته کلی وجود دارد که باید به آن توجه کرد.
معمولاً جلسات فیزیوتراپی بلافاصله بعد از جراحی آغاز نمی‌شود. در بیشتر موارد، پزشک جراح چند روز اول را برای کاهش درد و التهاب و مراقبت‌های اولیه در نظر می‌گیرد و پس از آن بیمار برای ارزیابی اولیه به فیزیوتراپیست ارجاع داده می‌شود.
تاخیر زیاد در شروع فیزیوتراپی ممکن است منجر به سفتی مفصل و کاهش دامنه حرکتی شود. به همین دلیل شروع به‌موقع، تحت نظر متخصص اهمیت زیادی دارد. به‌ویژه در بیمارانی که به دلیل پارگی تاندون شانه عمل شده‌اند، مدیریت دقیق زمان شروع حرکات اولیه اهمیت حیاتی دارد تا ترمیم تاندون به‌درستی انجام شود و آسیبی به بافت جدید وارد نشود.
همچنین در طول روند درمان، اگر بیمار علائمی مثل درد مداوم شدید، تورم بیش از حد یا کاهش قدرت عضلانی غیرطبیعی را تجربه کند، لازم است بلافاصله با فیزیوتراپیست یا جراح خود مشورت کند.
جمع‌بندی و توصیه‌های پایانی
بهبود کامل بعد از جراحی شانه بدون یک برنامه فیزیوتراپی منظم و علمی تقریباً غیرممکن است. فیزیوتراپی اصولی باعث می‌شود دامنه حرکتی مفصل به‌تدریج بازگردد، درد و التهاب کنترل شود و عضلات اطراف شانه قدرت کافی برای حمایت از مفصل پیدا کنند.
توجه داشته باشید که نوع و شدت آسیب‌دیدگی، مثل پارگی تاندون شانه، تعیین می‌کند چه برنامه‌ای برای هر بیمار مناسب است. بنابراین هیچ‌وقت تمرینات و مراقبت‌ها را بدون مشورت با پزشک یا فیزیوتراپیست انجام ندهید.
اگر جراحی شانه انجام داده‌اید یا در آستانه جراحی هستید، با انتخاب یک تیم درمانی حرفه‌ای و پیگیری دقیق برنامه فیزیوتراپی، می‌توانید به فعالیت‌های روزمره و حتی ورزشی خود بازگردید. هدف من، دکتر سلیمانی فر، کمک به شماست تا این مسیر را ایمن و بدون درد طی کنید.
